داروها ترکیباتی هستند که برای حل کردن مشکلات سلامتی به کار می‌روند. اما برای اینکه اثربخش و ایمن باشند، مصرف درست و دقیق آنها بسیار مهم است.

به صورت تئوری داروی ایده‌آل دارویی است که عملکرد و اثرش اختصاصی باشد، دارای اثرات و عوارض قابل پیش‌بینی و یکسان برای همه‌ی بیماران باشد، هرگز اثربخشی آنها با غذا و یا سایر داروها تحت تاثیر قرار نگیرد، داری پُتنسی خطی باشند، در هیچ دوزی سمی نباشند و تنها یک دوز آنها درمانِ مورد نظر و کافی را فراهم کند. که البته چنین داروی ایده‌آلی از نظر عملی هنوز قابل ساخت نیست!

بسیاری از داروها حاوی ترکیباتِ قوی‌ای هستند که به طُرُق مختلف بدن انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. رژیم غذایی و نحوه زندگی گاهی می‌تواند تاثیر مهمی روی داروها داشته باشند.

«تداخل دارویی» به شرایطی گفته می‌شود که یک ماده دیگر (غذا، داروهای دیگر، و مواد گیاهی و . . .) اثربخشی و فعالیت یک دارو را تحت تاثیر قرا ر دهد. این تاثیر می‌تواند کاهش یا افزایش اثربخشی داروی اولیه باشد و یا می‌تواند باعث ایجاد یک اثر باشد که نمی‌توان آن را به هیچ یک از ماده دارویی اولیه و ماده تداخل ایجاد کننده نسبت داد.

به طور کلی تداخلات بین دو دارو (تداخل دارو- دارو) همواره بیش از همه مد نظر است اما وجود و اهمیت سایر تداخلات مانند دارو-غذا، دارو-گیاه و دارو- مکمل را هم نباید نادیده گرفت.

این تداخلات می‌تواند ناشی از استفاده‌های تصادفی باشند و یا ناشی از کمبود آگاهی درباره‌ی ترکیبات موجود در ماده تداخل ایجاد کننده. همان طور که پیش‌تر گفته شد تداخلات بین غذا و دارو ممکن است سبب کاهش یا افزایش اثربخشی دارو شوند. بعضی از گیاهان یا میوه‌های پُر مصرف که به صورت معمول مصرف می‌شوند و یا حتا الکل با تداخلاتی که با داروها ایجاد می‌کنند می‌تواند باعث شکست در درمان و آسیب به سلامت بیمار شود.

منشا بسیاری از آسیب‌هایی که تداخلات غذا-دارو بر سلامت بیماران می‌گذارند ایجاد تغییر در Bioavailability یا فراوانی زیستی داروست. عمده‌ترین تاثیر قابل توجه غذا بر دارو مربوط به عوارض جانبی آن است، به عنوان مثال تغییر جذب دارو در حین داشتن رژیم‌های غذایی پُر پروتئین، پُر فیبر یا پُر چربی.

فراوانی زیستی  دارو پارامتر بسیار مهمی است که با تاثیرات بالینی داروها در ارتباط مستقیم است. مسلماً برای تایید تاثیر بالینی تداخل غذا-دارو لازم است تاثیر خوردن غذا در اثربخشی دارو به صورت عملی و با اطمینان احراز شود.

مهمترین تداخلات غذا-دارو آنهایی هستند که با تغییر فراوانی زیستی دارو در شرایط مصرف آن غذای خاص منجر به شکست درمان و ایجاد خطر برای سلامت بیمار می‌شود. این تداخلات به صورت عمده شامل شلاته شدن دارو با یک ترکیب خاص موجود در غذا می‌باشند؛ به علاوه واکنش فیزیولوژیک بدن به غذا خوردن، به ویژه، ترشح اسید معده، می‌تواند فراوانی زیستی بعضی داروها را افزایش یا کاهش دهد.

تداخلات دارویی همچنین ممکن است فارماکودینامیک یا فارماکوکینیتیک باشند. تداخلات فارماکودینامیک ممکن است افزاینده، سینرژیستیک و یا آنتاگونیستیک باشد. لازم به ذکر است که تداخلات دارویی سهم مهم و عمده‌ای در بروز اشتباهات دارویی دارند.

جذب گوارشی داروها ممکن است با مصرف همزمان با غذا تغییر کند، بدین صورت که غذاها ممکن است سطح گسترده‌ای برای جذب داروها روی سطح خودشان فراهم کنند، یا به دارو باند می‌شود و دارو را شلاته می‌کنند. کاهش pH ، کاهش حرکات دستگاه گوارش یا تاثیر بر روی جابجایی پروتئین‌هایی مانند P-glycoprotein نیز می‌تواند منجر به تغییرات جذب داروها گردد. کاهش جذب دارو به ندرت باعث تغییرات بالینی مهم در سلامت بیمار می‌گردد. در واقع کاهش گسترده جذب تا جایی که باعث رسیدن غلظت خونی دارو به زیر دوز درمانی شود حائز اهمیت بالینی خواهد بود.

فاکتورهایی مانند اتصال غیراختصاصی، کینتیک غیرخطی، انحلال نامناسب، متفاوت بودن نسبت‌های پروتئین‌های جانبی می‌تواند رفتار کینتیکی آنزیمِ در ارتباط با دارو و متعاقباً تاثیرات آن روی بدن به بروز تداخلات کمک می‌کنند.مثلاً کوآنزیم Q10 که امروزه به صورت گسترده به عنوان مکمل غذایی در بین مردم مصرف می‌شود، با تاثیر بر روی ترانسپورتر‌های روی دیواره روده منجر به بروز تداخل با غذاها می‌شود.

تداخلات بین مواد طبیعی و داروها از نظر اصول فارماکودینامی و فارماکوکینتیک شبیه تداخلات دارو-داروست اما به علت بی‌توجهی به آن معمولاً هنگام یافتن علت بروز مشکلات بالینی از نظر پنهان می‌مانند.

تحقیقات به تازگی نشان می‌دهند که بسیاری از میوه‌ها و بالاخص انواع توت‌ها (مانند توت فرنگی، شاتوت، زغال اخته و . . .) حاوی موادی هستند که می‌تواند آنزیم‌های متابولیزه کننده داروها را تحت تاثیر قرار دهند. «گریپ‌فروت»  یکی از مثال‌های معروف این موضوع است. به جز گریپ‌فروت چند میوه دیگر از خانواده مرکبات هم با داشتن ترکیبات مشابه گریپ‌فروت سبب مهار سیتوکروم P450 3A4 که مهمترین آنزیم متابولیزه کننده داروهاست شده و بدین طریق باعث بروز تداخلات دارو- غذا می‌گردد.

انتظار می‌رود که مطالعات روز افزون در زمینه تداخلات غذا- دارو، دارو-دارو و دارو- گیاه باعث شناخت بهتر فارماکودینامی و فارماکوکینتیک تداخلات گردد و امکان مدیریت بهتر این تداخلات و در نتیجه آن افزایش ایمنی مصرف داروها فراهم آید. باز هم تاکید می‌کنیم که تاثیر داروها با مصرف درست با میزان درست و در کنار داروهای مناسب و غذاهای مناسب امکان پذیر است. متاسفانه برعکس اطلاعات مربوط به تداخلات دارو-دارو، اطلاعات دارو-غذا چندان در دسترس نیست، به همین علت امکان مشخص کردن دقیق تاثیر غذاها و مکمل‌های غذایی بر داروها چندان میسر نمی‌باشد. هدف از این مجموعه کمک به بیماران و آگاه سازی متخصصین عرصه سلامت بخصوص پزشکان و داروسازان در زمینه کسب اطلاعات بیشتر در زمینه تداخلات دارو- غذا می‌باشد. کلیه ریسرچ‌های انجام شده برای ایجاد این مجموعه از سایت‌های معتبر سلامت بین‌الملل می‌باشد، هیچ کدام از رفرانس‌ها قدیمی‌تر از بیست سال نبوده‌اند. داروها و موارد مورد بررسی در مطالبی که در آینده در این حیطه برای شما تهیه خواهد شد بر اساس اهمیت داروها و تداخلاتشان و میزان تکرار مصرف آنها می‌باشند. امید است این مجموعه باعث افزایش سطح سلامت جامعه گردد.

منبع:

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3191675/, accessed : 8/14/2015