بیماری دیابت که جزء شایع ترین بیماری های قرن حاضر محسوب می شود در اصل به علت عدم توانایی بدن در کنترل قند خون به وجود می آید. این کنترل توسط هورمونی به نام انسولین انجام می شود. حال اگر غده ی پانکراس به اندازه ی کافی انسولین ترشح نکند و یا سلول های بدن نسبت به این هورمون مقاومت پیدا کنند، سطح گلوکز خون بالا می رود که این خود می تواند عوارضی از جمله بیماری های قلبی عروقی و کلیوی، نوروپاتی، سکته، افزایش فشار خون، آسیب به چشم ها و... را به دنبال داشته باشد.

دیابت به دو نوع تیپ1 و تیپ2 تقسیم می شود. در دیابت تیپ1 پانکراس به اندازه ی کافی انسولین نمی سازد. علت این بیماری هنوز کاملا شناخته شده نیست اما عده ای آن را نوعی پاسخ ایمنی علیه سلول های پانکراس خود فرد می دانند و شخص مبتلا باید تا آخر عمر انسولین دریافت نماید.

در دیابت تیپ2 علیرغم این که انسولین توسط پانکراس ساخته می شود، قند خون همچنان بالاست و علت آن کم بودن تولید انسولین و یا مقاومت سلول های بدن به این هورمون است. با وجود این که این بیماری در افراد با سنین بالا شایع تر است امروزه به مقدار قابل توجهی در بین جوانان مشاهده می شود و دلیل اصلی آن هم چاقی می باشد.

نوعی از دیابت هم وجود دارد که در دوران بارداری ایجاد می شود چرا که میزان گلوکز خون به بیش از حد نرمال می رسد اما بدن فرد قادر به تولید انسولین به مقدار کافی نیست.

از علائم دیابت می توان به خستگی، تشنگی مفرط، تکرر ادرار و عفونت های پوستی اشاره کرد.

نکته ی جالب توجه این است که در افراد دارای اضافه وزن، کم کردن وزن به شکل صحیح و انجام تمرینات ورزشی مناسب و پیوسته می تواند تاثیر خوبی روی میزان قند خون داشته و احتمال بروز دیابت نوع2 را کاهش دهد.

علاوه بر این داشتن یک رژیم غذایی خوب و نگه داشتن وزن در حد متعادل پایه و اساس کنترل دیابت است. بنابراین به این افراد توصیه می شود که از شکر و چربی (مخصوصا چربی اشباع) کمتری استفاده کنند و در مقابل غذاهای حاوی فیبر بالا (مخصوصا از نوع محلول)، میوه جات و سبزیجات را در رژیم غذایی خود جای دهند تا قند خونشان در حد نرمال حفظ شود. البته در برخی موارد هم بیمار برای کنترل دیابت نیاز به دارودرمانی دارد که تشخیص آن برعده ی پزشک معالج است.

در کل رژیم غذایی فرد دیابتی باید حاوی خوراکی های مورد علاقه ی او باشد. به این ترتیب فرد از برنامه ی غذایی خود احساس رضایت کرده و از پرخوری های نابه جا اجتناب می کند. در ادامه به بررسی انواع غذاهای مناسب و نامناسب برای برای افراد دیابتی می پردازیم.

غذاهایی که مصرف آن ها برای فرد توصیه می شود شامل موارد زیر می باشند:

-غذاهای نشاسته ای شامل کربوهیدرات: از آن جایی که این غذاها انرژی بدن را تامین کرده و به کنترل گلوکز خون کمک می کنند باید در هر وعده ی غذایی مصرف شوند اما در مورد مقدار مورد نیاز برای این مصرف روزانه باید با یک متخصص تغذیه مشورت کرد. در کل بهتر است از نان ها و پاستاهای حاوی غلات کامل، برنج قهوه ای وغلات صبحانه استفاده نمود.

-غذاهای فیبردار: فیبر می تواند سرعت ورود قند و کربوهیدرات را به جریان خون آهسته نماید و میزان کلسترول خون را در حد متعادل نگه دارد. این ماده ی با ارزش در مواد غذایی چون جودوسر، میوه جات، سبزیجات و حبوباتی مانند لوبیا، عدس و نخود به مقدار زیاد یافت می شود. ویژگی مثبت این غذاها این است که استفاده از آن ها مانع مصرف مواد غذایی غیرضروری توسط فرد دیابتی می شود به نحوی که شخص با مصرف این مواد کاملا احساس سیری می کند.

-منیزیم، کرومیوم، روی و ویتامین B3: تمام این مواد مغذی باعث ثابت نگه داشتن قند خون شده و در غذاهایی چون سبزیجات، مواد غذایی شامل غلات کامل، لبنیات و غذاهای دریایی یافت می شود.

- سبزیجات: مصرف سبزیجاتی از جمله قارچ، پیاز، بادنجان، گوجه فرنگی و کدو- سبز که بسیار خوش طعم هستند و حاوی مقدار کمی کربوهیدرات می باشند همراه چاشنی هایی چون رزماری، فلفل قرمز و یا سیر برای دیابتی ها مناسب می باشند.

انواع دیگری از سبزیجات چون کلم پیچ، اسفناج و برگ چغندر هم وجود دارند که مانند دسته ی قبل سالم و خوش طعم بوده و شامل کربوهیدرات اندکی می باشند و می توان آن ها را به شکل های مختلف مانند کبابی کردن در اجاق و یا مخلوط کردن با مواد غذایی پروتئین دار چون ماهی سالمون استفاده کرد.

مصرف سبزیجات با برگ سبز تیره چون کلم بروکلی، اسفناج و بروکسل و هم چنین سبزیجات زرد و نارنجی مانند هویج، سیب زمینی شیرین و کدو حلوایی هم می تواند برای دیابتی ها بسیار مفید باشد.

-آب و نوشیدنی های طعم دار کم کالری: فرد دیابتی باید رطوبت بدن خود را با آشامیدن آب به تنهایی و یا آب همراه یک تکه لیمو یا خیار،چای سبز و... که برخلاف بسیاری از نوشیدنی های دیگر قند بالایی ندارند، حفظ کند. همچنین اگر فرد به نوشیدن چای سبز تمایلی ندارد می تواند از چای یخ(iced tea) همراه لیمو یا یک تکه چوب دارچین استفاده نمایند.

-میوه جات: استفاده از میوه های تازه، فریزشده، کنسروی و یا خشک شده برای افراد دیابتی بسیار سودمند می باشد. برای مثال یک فنجان خربزه یا توت تنها 15 گرم کربوهیدرات دارد در حالی که منبع غنی از مواد مغذی و فیبر است. حتی می توان برای دست یابی به طعمی بهتر آن ها را با ماست ساده و یا تکه های یخ مخلوط کرد.

درکنار غذاهایی که در بالا ذکر شد مواد غذایی هم وجود دارند که مصرف آن ها برای افراد مبتلا به دیابت توصیه نمی شود و بهتر است این افراد تا حد ممکن از مصرف این غذاها پرهیز نمایند:

-غذاهای حاوی چربی بالا از جمله گوشت قرمز پرچرب، غذاهای سرخ شده، سس های مخصوص سالاد و... . پیشنهاد می شود که دیابتی ها برای تامین چربی مورد نیاز بدن خود از روغن زیتون، آووکادو و ماهی استفاده کنند.

-غذاهایی که مقدار شکر بالایی دارند مانند نوشابه ها و یا چای و قهوه ی شیرین شده با شکر.

-غذاهایی با میزان نمک بالا چون سوپ ها و سبزیجات کنسروی، خیارشور و گوشت فرآوری شده.

هم چنین انواعی از غذاها وجود دارند که توصیه می شود با موارد دیگر جایگزین شوند تا یک رژیم غذایی سالم را برای فرد دیابتی رقم بزنند. در ادامه جدولی آورده شده که به بررسی این غذاها و موارد جایگزین شان می پردازد.

منابع:

"Eat Right" ,available online at: http://www.cdc.gov/diabetes/managing/eatright.html, accessed Aug 6,2016.

"Diabetes & Diet: 7 foods that control blood sugar" ,available online at: http://www.webmd.com/diabetes/features/diabetic-diet-6-foods-control-blood-sugar ,accessed Aug 6,2016.

"Diabetic Diet" ,available online at: https://www.sciencedaily.com/terms/diabetic_diet.htm ,accessed Aug 6,2016.

"spotlight on…diabetic diet" ,available online at: http://www.bbcgoodfood.com/howto/guide/spotlight-diabetic-diets ,accessed Aug 6,2016.